NL‘Concept M’: kleurloosheid is een kanker die ons vernietigt
Aafke Romeijn neemt de lezer in haar debuutroman Concept M mee naar het Nederland van 2020, waar de ziekte ‘kleurloosheid’ zorgt voor verhitte, polariserende debatten en acties.
De schrijvers die zich in het Nederlands aan literaire sciencefiction wagen, zijn dun gezaaid. In 2017 debuteerde journalist Joost Devriesere met Pest, een dystopische roman over wat er gebeurt in een provinciestadje als de meerderheid van de bevolking plots in slaap valt. De weinige recensies die verschenen, waren unaniem lovend, maar echt veel aandacht kreeg Pest niet. Ook Rob van Essen gebruikt in zijn recente, voor de Libris Literatuur Prijs genomineerde roman De goede zoon met succes sciencefictionelementen.
Devriesere werd opgemerkt door Oscar van Gelderen van Uitgeverij Lebowski. Hij werd een van de schrijvers die verhalen levert voor het digitale tijdschrift 2.3.74. Het is misschien tekenend voor de appreciatie van sciencefiction in de Lage Landen dat de verhalen alleen in het Engels verschijnen, waarbij de naar Philip K. Dick verwijzende titel aangeeft dat de Vlaamse en Nederlandse schrijvers (onder wie Joost Vandecasteele en Hanna Bervoets) die sciencefiction schrijven, zich toch vooral spiegelen aan Amerikaanse voorbeelden.
Middenpartij
Dat doet Aafke Romeijn niet. De ongekroonde koningin van de Nederlandstalige elektropop debuteerde in 2018 met Concept M. Het verhaal speelt zich af in het Nederland van 2020. Dat is erg nabij, maar toch is het land behoorlijk anders. Er is nog maar één partij, de Middenpartij, en het maatschappelijke debat wordt gedomineerd door twee onderwerpen.
Ten eerste is er de mogelijke corruptie van minister-president Stork, een corpulente Limburger die verdacht wordt van belangenverstrengeling bij het toekennen van licenties aan farmaceutische bedrijven die medicinale kleurstof maken voor de kleurlozen. Die kleurlozen zijn het belangrijkste discussieonderwerp. Kleurloosheid is een erfelijke ziekte die de dragers van het virus kleurloos maakt (grijs haar, doorschijnende huid, doffe ogen, zwarte vingernagels) en bovendien letterlijk erg breekbaar. Alleen de toediening van dure kleurstof via een apparaatje tussen de schouderbladen, kan de kleurlozen in leven houden.
Wie betaalt de grijze rekening?
Nederland is verdeeld in twee kampen. Er is een meerderheid die meent dat de maatschappij deze kleurlozen moet helpen, dat ze niet gediscrimineerd mogen worden, dat er extra maatregelen moeten komen om hen te steunen. Anderzijds is er een kleine maar groeiende groep critici die meent dat de kleurlozen te veel gepamperd worden, dat ze de samenleving te veel geld kosten.
Hun braafste slogan: wie betaalt de grijze rekening? Hun strafste: kleurloosheid is de kanker die onze beschaving zal vernietigen. Daarom pleiten ze voor geboortebeperking voor kleurlozen. Hun politieke spreekbuis, die tijdens de kiescampagne fors klimt in de peilingen en de hegemonie van de Middenpartij dreigt te doorbreken, wordt uitgeschakeld door een kogel.
Aafke Romeijn© Marcel Krijgsman
Terreurgroep
Romeijn vertelt haar verhaal aan de hand van Hava Gerritsen, een vijfentwintigjarige kleurloze die op weg is naar het ziekenhuis om haar Concept, dat bepaalt hoeveel je zelf moet bijbetalen voor de medicatiekleurstof, te laten veranderen in M. Dat betekent: de patiënt ziet af van elke medicatie, met de dood binnen de 48 uur als gevolg. Hava is immers “over haar schaduw heen gestapt” en ziet het grotere belang voor de hele maatschappij: kleurlozen moeten verdwijnen, en daarom begint ze bij zichzelf.
Romeijn heeft haar frisse maatschappij-kritiek er niet vingerdik opgelegd
Ze heeft zich aangesloten bij een terreurgroep die aanslagen pleegt op producenten van kleurstof, en die groep wil van de vrijwillige dood van Hava een groots media-evenement maken. Dit tot groot verdriet van haar moeder, een publieke intellectueel en een van de grootste verdedigers van meer rechten en meer middelen voor de kleurlozen. Op weg naar het ziekenhuis luistert Hava op de autoradio naar de verslaggever die haar staat op te wachten, afgewisseld met fragmenten van het spoeddebat over de wankelende minister-president.
Zwierig
De link met de debatten over migratie, dure gezondheidszorg of zelfs het klimaat zijn bij het lezen van Concept M uiteraard makkelijk gelegd. Maar Romeijn heeft haar frisse maatschappijkritiek er niet vingerdik opgelegd, integendeel. Het is een zwierig en met humor geschreven boek, dat bovendien een verrassend einde kent.
In Nederland kreeg Concept M een handvol lovende recensies, in Vlaanderen bleef het boek nagenoeg onopgemerkt. Zonde, want dit originele boek van een tegendraadse stem verdient een ruim publiek.
Aafke Romeijn, Concept M, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2018, 256 p. Het boek is ook te beluisteren via Spotify.
nl
